نویسنده: حسین کریمی
گوش دادن پیش نیاز ارتباط کلامی مؤثر است»، «گوش دادن یکی از دشوارترین رفتارهایی است که انسان بدان احتیاج دارد» و... این‌ها جملاتی است که در بیشتر کتب روان شناسی، مشاوره و راهنمایی، و ارتباطات می‌توان یافت. آیا تا به حال به این مطلب توجه داشته‌اید که گوش دادن یک مهارت است و در ارتباطات نقش مهمی دارد؟ لطفاً به این تحقیق توجه کنید:
رانکین، یکی از پژوهشگران پیشگام علم ارتباطات، در مطالعه‌ای به این نتیجه رسیده است که حدود 70 درصد از زمان بیداری نمونه‌های آماری او در ارتباطات می‌گذرد. از این زمان، بخش‌هایی به گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن می‌گذرد که نسبت هر یک از آن‌ها، به درصد، به قرار ذیل است:
گوش دادن: 45 درصد سخن گفتن: 32 درصد خواندن: 15 درصد نوشتن: 11 درصد.
با توجه به این ارقام می‌توان دریافت که بخش عمده‌ای از زمان ارتباطی انسان‌ها به «گوش دادن» می‌گذرد. با این وجود، هنوز بسیاری از انسان‌ها «گوش دادن مؤثر» را یک مهارت نمی‌دانند، بلکه آن را مساوی با «شنیدن» می‌پندارند. در حالی که «گوش دادن» عملی ارادی است که نیاز به دقت و توجه دارد، اما «شنیدن» عملی غیرارادی است که به دقت نیاز ندارد.
اگر شما در یک تحقیق ساده از اطرافیان خود بپرسید که: «آیا خوب گوش می‌دهید؟» بیشتر قریب به اتفاق قاطعانه جواب می‌دهند: «بلی» و حتی قایلند همه آنچه را که طرف مقابل می‌گوید، می‌گیرند. اما متأسفانه پژوهش‌های متعددی عکس این را نشان می‌دهد. این پژوهش‌ها بر این واقعیت تلخ استوارند که بیشتر ما گوش دهندگان خوبی نیستیم، بلکه اصلا گوش شنوایی نداریم.
به همین دلیل در این نوشتار درصددیم به صورت کوتاه به این دو سؤال پاسخ دهیم:
1. چرا گوش نمیدهیم؟ 2. برای گوش دادن مؤثر چه بکنیم؟
چرا گوش نمیدهیم؟
بی شک در زندگی برایتان اتفاق افتاده و یا با این گلایه همسرتان مواجه شده‌اید که: «تو هیچ گاه به حرف من گوش نمی‌کنی»، یا «اگر گوش کرده بودی متوجه خواسته من شده بودی»، و... .
آیا تا به حال به این سخنان توجه کرده‌اید، یا حتی به این گلایه‌ها هم گوش نمی‌دهید؟ برای جواب به این سؤال برآنیم به برخی از عوامل که موجب می‌شود شما به سخن دیگران گوش ندهید اشاره‌ای کوتاه نماییم:
1- مشغله ذهنی
داشتن مشغله ذهنی، یکی از عوامل گوش ندادن به سخن شخص مقابل است. بارها برایمان پیش آمده که ذهن، درگیر یک مطلب علمی یا مشکلی است، در این زمان اگر ما مورد خطاب کسی واقع شویم، غالباً یا متوجه نمی‌شویم، و یا اینکه درصد دقت و گوش کردن ما بسیار پایین می‌آید.
2- بی رغبتی
بی رغبتی نیز موجب گوش نکردن می‌شود. البته این بی رغبتی نیز عوامل متفاوتی دارد از جمله:
الف. تنفّر از ظاهر و قیافه شخص گوینده ب. تنفّر از صدای فرد ج. دائمی بودن محرک (مانند: همسرانی که مرتب نق می‌زنند، یا والدینی که مدام خرده می‌گیرند) د. یکنواختی صدای سخنران و. استفاده از کلمات و لغات نامأنوس هـ. بی علاقگی به موضوع بحث یا گوینده آن.
این عوامل موجب می‌شود انسان رغبتی به گوینده و سخنان او نداشته باشد و در نتیجه، فرایند گوش دهی به پایین ترین حد خود برسد.
3- عدم تمرکز
از جمله دلایل گوش ندادن، عدم توانایی در ایجاد تمرکز است. یکی از امتیازات کلاس‌ها و استادان موفق این است که درس را به گونه‌ای ارائه دهند که تمام حواس پنج گانه انسان درگیر درس بشود. این روش امتیازات فراوانی دارد که از جمله آن‌ها ایجاد تمرکز در شاگردان است و اگر شاگرد نتواند هنگام درس، حواس پنج گانه خود را متوجه کلاس کند و از تمام این عوامل برای یادگیری استفاده کند، تمرکز در کلاس به شدت پایین آمده و بالتبع میزان گوش دهی شاگردان هم افت پیدا می‌کند.
4- توجه به آینده
گاهی اتفاق افتاده که شما پس از گوینده قرار است سخنرانی کنید یا نیمه پایانی کلاس، نوبت کنفرانس شماست و... . در تمام این مدت چون شما قرار است بحثتان را تا لحظاتی دیگر ارائه دهید، مدام به سخنان خود و نحوه مباحثتان می‌اندیشید و دیگر توجهی به سخنان دیگران ندارید. که این عدم توجه باعث می‌شود فرایند گوش دهی شما بسیار پایین آمده و یا حتی به صفر برسد.
5- پیشداوریهای غلط
بعضی مواقع ما نسبت به اشخاص پیش داوری‌هایی داریم. این پیش داوری‌ها، گاهی منجر به عدم توجه به سخنان آن‌ها می‌شود. مثلا وقتی ما با سخنرانی شخصی مواجه می‌شویم، به این دلیل که او غالباً حرف سیاسی می‌زند یا سخنان او تکراری است و یا اینکه این حرف‌ها از خودش نیست، به سخنان او گوش نمیدهیم، در حالی که تمام این‌ها پیش داوری است. شاید این شخص در این جلسه، سخن غیرسیاسی و جدید بزند. این پیش داوری علاوه بر اشخاص، ممکن است در موضوعات هم اتفاق بیفتد.
6- عدم ارزیابی در حین گوش دادن
گاهی اتفاق می‌افتد پیش از آنکه طرف مقابل حرف‌هایش را تمام کند، همزمان به بررسی و ارزیابی سخنان گوینده پرداخته و یا پاسخ‌هایمان را طرح ریزی و طرح‌هایمان را مرور می‌کنیم و سپس تصمیم می‌گیریم. این عمل، باعث وارد آمدن خلل در فرایند گوش دهی می‌شود.
برای گوش دادن مؤثر چه بکنیم؟
گوش دادن فرایندی فعّال محسوب می‌شود که نیازمند تلاشی متمرکز است. روان شناسان روش‌هایی برای اصلاح گوش کردن متمرکز پیشنهاد کرده‌اند. برخی از آن‌ها عبارتند از:
1- هدف را مشخص کنید: در هر کاری تا هدفتان مشخص نباشد فعالیت‌ها غالباً مطلوب نیست و انسان دچار نوعی سرخوردگی می‌شود. در فرایند گوش دادن هم باید مشخص کنید که در میان سخن گوینده به دنبال چه هستید و چه مطلبی را می‌خواهید بفهمید. در این صورت است که هدف، مشعل راه می‌شود، و شما برای رسیدن به هدفتان نسبت به مطالب گوینده دقیق می‌شوید.
2- از بین بردن عوامل مزاحم: گاهی بعضی عوامل مانند: محیط، سر و صدا، تهویه و درجه حرارت، و نوع نشستن باعث می‌شود که حواس انسان پرت شده، تمرکز از بین برود. ما باید با شناسایی این عوامل و از بین بردن آن‌ها باعث ایجاد تمرکز شویم. البته گاهی اتفاق می‌افتد که نمی‌توان این عوامل را از بین برد، در این صورت بایدبایک سری فعالیت‌هاباعث کم شدن این گونه مزاحمت‌ها بشویم.
-3 عدم پیشداوری: ما نباید هیچ گونه قضاوتی نسبت به سخن گوینده، پیش از ارائه مطالبش داشته باشیم زیرا بسیاری از مواقع، فرض‌ها و احتمالات ما اشتباه است. گاهی گوینده در آغاز ضعیف نمایان می‌شود، اما در ادامه به مباحث مهمی‌اشاره می‌کند.
4- نوشتن: نوشتن مطالب گوینده، باعث می‌شود که انسان به تمام جوانب سخن گوینده توجه کند، اما باید توجه داشت که برای بعضی، یادداشت برداری مزاحم گوش دادن است، که این گونه افراد باید از یادداشت برداری بپرهیزند.
5- نگاه مستقیم: گوش دهنده هنگام گوش دادن باید به گوینده نگاه کند. حرکت لب‌ها و تماس چشم و نحوه تغییر وضع صورت و دست‌های گوینده در ایجاد ارتباط با گوش دهنده تأثیر به سزایی دارد.
6- سؤال کردن: گوش دهنده در مواقع ضروری از گوینده سؤال کند بدین معنا که اگر گوش دهنده متوجه گفتار گوینده نمی‌شود و نکات مبهمی در شنیده‌ها وجود دارد، سریعاً با سؤال کردن، آن‌ها را رفع کند. با برطرف کردن ابهام، فرایند گوش کردن ادامه مباحث تسهیل می‌شود. پس سعی کنید آنچه را که گفته می‌شود بفهمید.
در پایان، این بود پاسخ‌های ما به دو سؤال مزبور. شما هم می‌توانید با کمی دقت در روحیات و علاقه‌های خود پاسخ‌های دیگری بر این سؤالات بیابید. ولی این را بدانید که لازمه گوش دادن مؤثر از خودگذشتگی است و شما باید از تمام حواس خود در این زمینه بهره بگیرید.
فهرست منابع
ـ اون‌هارجی و دیگران، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ترجمه خشایار یاربیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران، رشد1377
ـ باقرساروخانی، جامعه شناسی ارتباطات،تهران،اطلاعات، 1368
ـ عبدالله شفیع آبادی، فنون و روش‌های مشاوره، تهران، ترمه، 1371
ـ علی اکبر فرهنگی، ارتباطات انسانی، تهران، خدمات فرهنگی رسا، 1374
ـ نیما قربانی، مهندسی رفتار ارتباطی، تهران، سینه سرخ، 1380
ـ لایل سوسمان و سام دیپ، تجربه ارتباطات در روابط انسانی، ترجمه حبیب الله دعائی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1376
ـ مهدی محسنیان راد، ارتباط شناسی، تهران، سروش، 1379
ـ محمدرضا مصباحی، روان شناسی ارتباطات، تهران، 1380.
نظرات